Higiena rąk – informacje i wytyczne

lic. rat. med. Jerzy A. Kozłows­ki

Na rękach zna­j­du­je się śred­nio 150 różnych gatunków bak­terii, wirusy i inne patoge­ny. W zapo­b­ie­ga­niu przenoszenia chorób waż­na jest higiena rąk. Zwłaszcza w przy­pad­ku per­son­elu medy­cznego oraz osób mają­cych kon­takt z osoba­mi chory­mi higiena rąk ma pier­ws­zorzędne znacze­nie. Zakaże­nia szpi­talne stanow­ią bard­zo poważny prob­lem epi­demi­o­log­iczny i eko­nom­iczny na całym świecie.

Higiena rąk personelu medycznego

Higiena rąk oraz stosowanie rękaw­ic to naj­tańsze i najprost­sze, a jed­nocześnie wysoce skuteczne sposo­by prze­ci­wdzi­ała­nia zakaże­niom szpi­tal­nym i poza szpi­tal­nym. Bada­nia obserwa­cyjne wykazu­ją związek pomiędzy stop­niem higieny rąk a wys­tępowaniem zakażeń oraz szczepów wieloopornych [1].

Ręce należy dezyn­fekować każ­do­ra­zowo przed i po kon­tak­cie z pac­jen­tem i jego środowiskiem. Dane Nar­o­dowego Pro­gra­mu Ochrony Anty­bio­tyków wskazu­ją, że per­son­el medy­czny nie zawsze dba o czys­tość rąk w należy­ty sposób [2]. Niekiedy naduży­wane jest stosowanie rękaw­iczek medy­cznych, których uży­wa się zami­ast mycia lub dezyn­fekcji rąk, a nie jako dodatkowe zabez­pieczenia.

Przeczy­taj też: kiedy trze­ba nosić rękaw­icz­ki?

Mycie czy dezynfekcja?

Przed kon­tak­tem i po kon­tak­cie z pac­jen­tem ręce należy dezyn­fekować, nato­mi­ast higien­iczne mycie rąk należy przeprowadzać w sytu­ac­jach, w których per­son­el kończy wiz­ytę, wchodzi do dyżur­ki, przed posiłka­mi, po i przed toaletą lub gdy dłonie są widocznie zabrud­zone. W pozostałych sytu­ac­jach należy przeprowadzać dezyn­fekcję, która jest szyb­sza i skuteczniejsza [2].

Stosowanie rękaw­iczek medy­cznych nie zwal­nia z obow­iązku utrzymy­wa­nia higieny rąk. Dezyn­fekc­ja powin­na być przeprowadzana każ­do­ra­zowo przed założe­niem rękaw­iczek i po ich zdję­ciu [2].

Higiena rąk na co dzień – profilaktyka i kontrola zakażeń

Nie tylko per­son­el medy­czny jest zobow­iązany do utrzymy­wa­nia czys­toś­ci skóry. Doty­czy to każdego, ponieważ mycie i dezyn­fekc­ja rąk to najprost­szy sposób na ogranicze­nie roznoszenia się zakażeń, również tak powszech­nych, jak przez­ię­bi­e­nie, gry­pa, czy wirus SARS-CoV­‑2, z którym obec­nie zma­ga się cały świat.

Praw­idłowe mycie rąk wraz z zachowaniem innych zasad higieny i pro­fi­lak­ty­ki znaczą­co ogranicza ryzyko przenoszenia zakażeń. Ręko­ma bezwied­nie i instynk­town­ie dotykamy okolic twarzy, co może prowadz­ić do wnika­nia wirusów i bak­terii przez błonę ślu­zową ust i nosa.

Wytyczne dotyczące higieny rąk

Wskaza­ni­a­mi do higieny rąk są: widoczne zabrudzenia lub poplamienia pły­na­mi ustro­jowy­mi, kon­takt z pac­jen­tem i jego otocze­niem, wykony­wanie asep­ty­cznych pro­ce­dur. Mycie lub dezyn­fekcję rąk wykonu­je się też po zdję­ciu niesteryl­nych i steryl­nych rękaw­ic, przed przy­go­towywaniem leków, żywnoś­ci, po sko­rzys­ta­niu z toale­ty i we wszys­t­kich pozostałych sytu­ac­jach, w których zachodzi praw­dopodobieńst­wo prze­niesienia drob­nous­tro­jów [4].

Technika higieny rąk przy użyciu preparatu dezynfekującego

Czas pro­ce­dury wynosi 20–30 sekund:

1. Nabierz preparat na powierzch­nię dłoni.

2. Rozetrzyj preparat, pocier­a­jąc wewnętrzne częś­ci dłoni.

3. Połóż jed­ną dłoń na grz­biecie drugiej ręki i rozetrzyj środek dezyn­fek­cyjny, a następ­nie zmień strony i wykon­aj to samo.

4. Złóż dłonie wewnętrzną stroną przeplata­jąc palce.

5. Grz­bi­et pal­ców schowaj w drugiej dłoni, splata­jąc je razem i wykon­aj kil­ka ruchów.

6. Obro­towo pocier­aj kciuk jed­nej, a następ­nie drugiej dłoni.

7. Obro­towo pocier­aj wnętrze dłoni zaciśnię­ty­mi pal­ca­mi drugiej, a następ­nie zmień strony [4].

Technika higieny rąk przy użyciu wody i mydła

Czas trwa­nia pro­ce­dury higien­icznego mycia rąk wynosi 40–60 sekund.

1. Nabierz mydło z poda­jni­ka.

2. Pocier­aj rozpros­towane dłonie.

3. Połóż jed­ną dłoń na grz­biecie drugiej ręki, wetrzyj mydło, następ­nie zamień strony.

4. Złóż dłonie przeplata­jąc palce i pocier­aj.

5. Zahacz grz­bi­et pal­ców dłoni o drugą, splata­jąc je razem, a następ­nie wykonuj ruchy posuwiste.

6. Kciu­ki umyj ruchem obro­towym w zaciśniętej dłoni.

7. Masuj wewnętrzną część dłoni zaciśnię­ty­mi pal­ca­mi [4].

8. Opłucz ręce pod bieżącą wodą.

9. Wytrzyj ręce jed­no­ra­zowym ręcznikiem.

10. Nie dotykaj ręka­mi kranu, użyj łok­cia lub ręczni­ka papierowego do zakręce­nia wody.

Per­son­el medy­czny powinien mieć zapewniony dostęp do skutecznych środ­ków ochrony, ale nie należy łączyć mycia rąk i dezyn­fekcji, o ile nie ma widocznych zabrudzeń. W przy­pad­ku zanieczyszczenia i dostrze­gal­nych zabrudzeń mycie rąk wykonu­je się przed dezyn­fekcją. Rękaw­ice medy­czne nie mogą zastępować higieny rąk. Zawsze, gdy jest to konieczne i racjon­alne należy uży­wać rękaw­iczek, a po zakończe­niu czyn­noś­ci zdjąć je i zdezyn­fekować ręce.

5 momentów higieny rąk

To kiedy należy dbać o higienę rąk w warunk­ach szpi­tal­nych i w kon­tak­cie z pac­jen­tem, dobrze opisu­je tzw. 5 momen­tów higieny rąk:

  • Przed kon­tak­tem z pac­jen­tem – każ­do­ra­zowo bezpośred­nio przed sty­cznoś­cią z chorym należy zad­bać o higienę rąk w celu ochrony pac­jen­ta przed drob­nous­tro­ja­mi.
  • Przed czystą/aseptyczną pro­ce­durą – bezpośred­nio przed wyko­naniem medy­cznej czyn­noś­ci. Dezyn­fekcję rąk przeprowadza się w celu ochrony pac­jen­ta przed szkodli­wy­mi drob­nous­tro­ja­mi.
  • Po ekspozy­cji na płyny ustro­jowe – gdy masz kon­takt z dowol­ny­mi pły­na­mi ustro­jowy­mi, w celu ochrony siebie i środowiska szpi­tal­nego wykon­aj pro­ce­durę higieny rąk po zdję­ciu rękaw­iczek.
  • Po kon­tak­cie z pac­jen­tem – w celu ochrony siebie i środowiska szpi­tal­nego.
  • Po kon­tak­cie z otocze­niem pac­jen­ta – tam również zna­j­du­ją się drob­nous­tro­je, dlat­ego higiena rąk per­son­elu medy­cznego powin­na obe­j­mować każdą sytu­ację po kon­tak­cie z przed­mio­ta­mi, które dotykał pac­jent [3].

Bibliografia:

1. Euro­pean Cen­tre for Dis­ease Pre­ven­tion and Con­trol. Infec­tion pre­ven­tion and con­trol for COVID-19 in health­care set­tings – Fourth update. 3 July 2020. ECDC: Stock­holm; 2020;

2. dr n. med. Tomasz Ozorows­ki, Higiena rąk per­son­elu medy­cznego w Polsce, por­tal mp.pl )04.05.2018);

3. Gene­va, World Health Orga­ni­za­tion „Your 5Moments for Hand Hygiene”. May 2009

4. Wyty­czne WHO doty­czące higieny rąk w opiece zdrowot­nej – pod­sumowanie” ©World Health Orga­ni­za­tion 2009 WHO/IER/PSP/2009.07

5. dr med. Jacek Mrukow­icz, Higiena rąk, por­tal mp.pl (06.10.2016)